Çewlik.net – Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi, 28 Ocak – 11 Şubat 2025 tarihleri arasında 22 kentte yaşayan yurttaşların katılımıyla Türkiye’de “Türkçe Dışında Konuşulan Anadillerin Kullanım Düzey ile Anadillerine İlişkin Talep ve Eğilimler” anketi düzenledi.
Online yapılan ankete bin 285 kişi katıldı. Diyarbakır, İstanbul, Ankara, İzmir, Erzurum, Adıyaman, Van, Mardin, Urfa, Bingöl, Ağrı, Antalya, Mersin, Şırnak, Bursa, Antep, Batman, Hakkari, Dersim, Malatya, Adana ve Siirt kentlerinden yurttaşlar katıldı.
Ankette katılımcılara 3 soru formu yöneltildi.
İlk bölümde yaş, cinsiyet, eğitim durumu değişkenleri üzerinden sorular, ikinci bölümde anadilini, anadillere ilgisini, konuşma, kullanma, yaygınlaştırma düzeyi ve anadilinden kaynaklı ayrımcılık algısı, son bölümde ise talep ve önerilerine dair sorular yöneltildi.
Hazırlanan ankette, “11 yaş altı her 5 çocuktan 1’inin dahi artık anadilini sıklıkla konuşmadığını tespit eden çalışma, yaş küçüldükçe anadilini konuşanların oranının azaldığını ve bilmeyenlerin oranının arttığını göstermiştir. Çalışma sonuçları; Türkçe dışındaki anadillerinin kullanımının giderek ileri yaşlarda yaşayan diller haline gelme riski taşıdığını, Türkçe dışındaki anadillerin yaşayabilmesi ve genç kuşaklara aktarılabilmesi için ciddi yasal, bürokratik, sosyal, ailesel tedbirlere ihtiyaç olduğunu göstermiştir” ifadelerine yer verildi.
Anket çalışmasında ortaya çıkan veriler şöyle:
Ankete katılanların yüzde 65,9’u Erkek, yüzde 33,5’i Kadın, yüzde 06’sı LGBTİQ+ katılımcılardan oluştu. Orta yaş grubunun ağırlıkta ilgi gösterdiği çalışmaya 18-24 yaş grubundan katılanların oranlarının yüzde 4’te kalması dikkat çekerken, araştırma grubunun yaş ortalaması 43,75 olarak tespit edildi. Ankette katılanların yüzde 53,2’sinin Üniversite, yüzde 21,2’sinin Lise, yüzde 12,8’inin lisansüstü mezunu. Ankete katılanların 20,4’ü devlet memuru/şef/müdür, yüzde 16,4’ü emekli, yüzde 15,4’ü İşçi olduğunu bildirirken, çalışmaya katılanların toplamda yüzde 14,7’sinin gelir getiren herhangi bir işte istihdam edilmediği bilgisi yer aldı.
Yüzde 6.9’u Evde Zazaca Konuşuyor
Ankete katılanlar “Kendinizi etnik kimlik olarak nasıl tanımlarsınız?” sorusuna yüzde 97,5’i Kürt, yüzde 0,8’i Çerkes, yüzde 0,7’si Ermeni, yüzde 0,5’i Arap, yüzde 0,1’i Türk şeklinde tanımladığı yer aldı. Ankete katılanların yüzde 80,4’ünün anadilinin Kurmancî, yüzde 17’si Kirmançkî, yüzde 0,8’i Ermenice, yüzde 0,7’si Çerkezce dediği bilgileri yer aldı. Katılımcıların yüzde 41,7’sinin hane içinde Kurmancî, yüzde 35,9’unun Türkçe, yüzde 14,9’unun hem Türkçe hem de Kürtçe, yüzde 6,9’unun Kirmanckî, yüzde 0,3’ünün Arapça, yüzde 0,2 Ermenice, yüzde 0,1’nin Süryanice konuştuğunu ifade ettiği kaydedildi.
Öne Çıkan Yanıtlar
“Anadilinizi ne düzeyde anlayabiliyorsunuz?” sorusuna da katılımcıların, yüzde 33,9’u “Çok Yeterli”, yüzde 33,2’si “Yeterli”, yüzde 26,5’i “Yetersiz” ve yüzde 6,4’ü “Hiç anlamıyorum” yanıtları verdi.
“Yetersiz” ve “Hiç anlamıyorum” yanıtını verenlerin “Anadilinizi niçin anlayamıyorsunuz?” sorusu sorulduğu kaydedildi. Katılımcıların yüzde 21,5’i “Eğitimini almadığım”, yüzde 20,1’i “Asimilasyon politikalarından dolayı”, yüzde 18’i “Aile içerisinde konuşulmadığı”, yüzde 11,3’ü “Şehirde büyüdüğüm”, yüzde 9,7’si “Her bölgenin dili farklı” ve yüzde 6,6’sı “Günlük yaşamda maruz kalmadığım için” yanıtlarını verdiği kaydedildi.
“Anadilinizde ne düzeyde konuşabiliyorsunuz?” sorusuna da katılanların yüzde 27,2 “Çok Yeterli”, yüzde 36,6’sı “Yeterli”, yüzde 27,2’si “Yetersiz”, yüzde 9’u “Hiç” yanıtını verdi. Katılımcılar yeterli konuşamama nedeni sorusuna da yüzde 29’u “Aile içinde konuşulmadığı”, yüzde 17,6’sı “Çevremde Türkçe konuşulduğu”, yüzde 13,9’u “Anadilde eğitim almadığım”, yüzde7,8’i “Asimilasyon politikalarından dolayı”, yüzde 6,9’u “Anadilim yasaklı olduğu için” yanıtlarını verdi.
Okuma Yazma Oranları Çok Düşük
“Anadilinizde ne düzeyde okuyabiliyorsunuz?” sorusuna da katılanların yüzde 21,9 “çok yeterli”, yüzde 25’i “yeterli”, yüzde 31,1’i “yetersiz”, yüzde 22,1’i “hiç” diye yanıtladı. Okuyamama ve yetersiz okuma sebeplerine dair de katılanların yüzde 54’ü anadilde eğitim almamasını ve yüzde 10,2’si eğitim dili olmamasını gerekçe gösterdi. Katılımcıların yüzde 4,7’si de asimilasyon politikalarından kaynaklandığını vurguladı. Anadilinde yazabilme oranları ise okumaya göre daha düşük olması dikkat çekti. “Anadilinizde ne düzeyde yazabiliyorsunuz?” sorusuna katılımcıların yüzde 19,1 “Çok Yeterli”, yüzde 17,3’ü “Yeterli”, yüzde 35,4’ü “Yetersiz”, yüzde 28,2’si “Hiç” şeklinde yanıtladı. Bunun sebebi de bir kez daha anadilde eğitim olmaması olarak ankete yansıdı.
Bu bölüme dair genel değerlendirmede de, şu ifadeler yer aldı: “Neredeyse her 4 katılımcıdan 3’üne yakını üniversite mezunu olan araştırma grubumuzun verdiği yanıtlardan anlaşılacağı üzere okuyabildiğini ve yazabildiğini bildirenlerin oranı, anlayabilen ve konuşabilenlere oranla ciddi düşüş göstermiştir. Bunun en temel nedeni anadilinde okuma yazma öğrenme olanaklarının sınırlılığı gibi görünmektedir.”
Anketin sonuçlarına dair şunlara yer verildi: “Hanenizde anadilinizi ne sıklıkta konuşuyorsunuz?’ sorusu yöneltilmiştir. Anadilini hanede ‘Her Zaman’ konuşanların oranı yüzde 45,1 iken, yüzde 32,1’i ‘Ara sıra’, yüzde 9,2’si ‘Nadiren’, yüzde 13,6’sı ‘Hiç’ konuşmadıklarını bildirmiştir. Araştırma grubuna ‘Çocuğunuz şimdiye kadar anadilinde kurs veya okulda herhangi bir eğitim aldı mı?’ sorusu da yöneltilmiştir. Bu soruya sadece yüzde 17,7’si ‘Evet’ yanıtını vermiştir. Yüzde 17,7’sinin ise sadece yüzde 25’inin okulda seçmeli ders olarak aldığı bildirilmiştir. ‘Çocuğunuzun anadilinde eğitim görmesini ister misiniz?’ sorusuna ise yüzde 97,8 gibi ezici bir çoğunluk ‘Evet’, yüzde 1,5’i ise ‘Hayır’ yanıtlarını vermişlerdir.
En Fazla Ayrımcılık Devlet Kurumlarında
Araştırma grubuna ayrıca “Çocuğunuz için Anadilinde konuşur ise ayrımcılığa uğrar kaygısını duyuyor musunuz?” sorusu da yöneltilmiştir. Araştırmaya katılanların ağırlıklı olarak yaşadığı kentler Kürt nüfusun yoğun olduğu bölge illeri olmasına karşın bu soruya katılımcıların yüzde 49’u ‘Evet’, yüzde 34,3’ü ‘Hayır’, yüzde 15,5’i ‘Kısmen’ yanıtlarını vermişlerdir. Yine ‘Anadilinizin korunması ve geliştirilmesi gerektiğini düşünüyor musunuz?’ sorusuna katılımcıların yüzde 97,7’si ‘Evet’ demiştir. “Aşağıda yer alan kurumlarda veya ortamlarda anadiliniz ile ilgili bir ayrımcılığa maruz kaldığınızı düşünüyor musunuz?” sorusuna gelen yanıtlardan anlaşılacağı üzere anadilinden kaynaklı ayrımcılığa en çok devlet daireleri ve kurumlarında uğranılmaktadır.
Açık uçlu olarak sorulan “Anadilinizin korunması ve geliştirilmesi için 1’inci öncelik olarak ne yapılmasını önerirsiniz?” sorusuna gelen öncelikli öneriler ise şu biçimde olmuştur; “Katılımcıların yüzde 31,8’i ‘Eğitim/Öğretim dili olmalı’, yüzde 30,4’ü ‘Yasal/Anayasal güvencelere kavuşmalı’, yüzde 26,6’sı ‘Resmi dil olarak kabul edilmeli’ yanıtları verilmiştir.”